Van het gas af: de stand van zaken

Alle huishoudens CO₂-neutraal in 2050. Dat is een van de uitdagingen om het klimaatakkoord van Parijs te halen. Het is een enorme opgave. Vooral in oudere, slecht geïsoleerde woningen zijn de mogelijkheden beperkt. Hoe staat Nederland er op dit moment voor?

Vattenfall heeft uitgebreid onderzocht waar in Nederland tot nu toe de grootste stappen zijn gezet om de doelstellingen uit het klimaatakkoord voor de gebouwde omgeving te halen. We keken hierbij naar het huidige aantal woningen dat duurzaam verwarmd wordt.

Top-10 gemeenten

Minstens 11,1% van de woningen was eind 2019 aardgasvrij. Van deze woningen wordt 5,2% verwarmd via een warmtepomp en 5,9% door stadswarmte. Per gemeente zijn er echter grote verschillen.

Zo blijkt de Purmerend koploper op het gebied van energietransitie. Hier wordt minstens 70,5% van de woningen aardgasvrij verwarmd. Ook in Duiven (60,7%) en Almere (58,9%) zijn relatief veel huizen van het gas af. De volledige top 10 ziet er als volgt uit:

1. Purmerend (70,5% aardgasvrij)
2. Duiven (60,7% aardgasvrij)
3. Almere (58,9% aardgasvrij)
4. Nieuwegein (54,1% aardgasvrij)
5. Westervoort (43,5% aardgasvrij)
6. Utrecht (29,6% aardgasvrij)
7. Capelle aan den IJssel (29,2% aardgasvrij)
8. Tilburg (27,9% aardgasvrij)
9. Diemen (23,5% aardgasvrij)
10. Breda (22,1% aardgasvrij)

Bron: Vattenfall.nl

Verwarmen met een warmtepomp

Een warmtepomp is een duurzaam alternatief voor een traditionele cv-ketel. Een warmtepomp zet energie uit lucht, water of bodem om in bruikbare warmte voor ruimteverwarming en warm-tapwaterbereiding. Hierbij gebruikt de warmtepomp alleen wat elektrische hulpenergie. Een goed werkende warmtepomp zal de CO2-uitstoot van de woning sterk doen afnemen. In Nederland kiezen huiseigenaren het vaakst voor een warmtepomp die energie haalt uit de buitenlucht (56,1%), gevolgd door warmtepompen die hun energie onttrekken uit grondwater (29,1%) en de bodem (14,8%). 

De grote opmars van warmtepompen 

Warmtepompen zijn de afgelopen tien jaar met een grote opmars bezig. Waren in 2010 slechts 51.000 warmtepompen geïnstalleerd in Nederlandse woningen, eind 2019 is dit opgelopen tot 412.000. Om de toepassing van warmtepompen te stimuleren, heeft de overheid in 2016 de ISDE-subsidie geïntroduceerd voor duurzame warmteopwekkers. 

Daarnaast is sinds juli 2018 de gasaansluitverplichting voor netbeheerders vervallen. Nieuwbouwwoningen krijgen sindsdien in principe geen aardgasaansluiting meer. Een warmtepomp of warmtenetaansluiting is dan het alternatief. 

Warmtepompen per gemeente 

Momenteel wordt 5,2% van de woningen verwarmd met een warmtepomp, zo blijkt uit data van het RVO. Ten minste 1,1% van deze woningen zijn koophuizen, de rest bestaat uit (sociale)huurwoningen en overige nieuwbouwprojecten. 

Per gemeente zijn er grote verschillen in het aandeel koopwoningen met een warmtepomp. Ameland blijkt momenteel de koploper: hier heeft 9,9% van de koopwoningen een warmtepomp, gevolgd door Vlieland (4,9%) en het Noord-Brabantse Eersel (3,8%). 

Warmtepomp in een bestaande woning 

Het verwarmingssysteem van veel van de bestaande woningen is ongeschikt voor gebruik in combinatie met een traditionele lage-temperatuur-warmtepomp. Ook zijn veel woningen onvoldoende geïsoleerd om deze met de huidige warmtepompen op temperatuur te krijgen. Daarnaast vereisen warmtepompen een tapwaterboiler of buffer (maatje hoge koelkast) en daar moet wel plaats voor zijn in de woning. 

Vattenfall en Feenstra testen daarom een nieuw hoge-temperatuur-warmtepompsysteem dat de traditionele cv-ketel vervangt, zonder noodzaak voor aanvullende maatregelen aan afgiftesysteem en isolatie. Met het warmtepompsysteem voor de bestaande bouw kan een woning in één keer aardgasvrij gemaakt worden en biedt Vattenfall een duurzaam alternatief voor de cv-ketel. 

Verwarmen met stadsverwarming

Bij stadsverwarming (warmtenet) wordt er warm water door geïsoleerde leidingen gepompt naar woningen om die te voorzien van warmte en warm tapwater. Deze warmte is nu nog vaak afkomstig van elektriciteitscentrales, fabrieken of afvalverbrandingscentrales. Dat verandert rap. Er wordt nu al hard gewerkt om nog duurzamere bronnen zoals geothermie, datacenterrestwarmte, aquathermie, zonthermie en biomassacentrales aan te sluiten op  warmtenetten. Woningen die zijn aangesloten op een warmtenet hebben geen cv-ketel. De overgang van aardgas naar stadswarmte zorgt nu voor een CO₂-reductie van 45 tot 85%. Richting 2050 wordt dat 100%. Stadswarmte is daarom nu al een duurzaam alternatief voor verwarmen met een cv-ketel op aardgas. 

Stadswarmte door de jaren heen

Als alternatief voor aardgas is stadsverwarming geen nieuw principe: al in 1923 werden in Utrecht de eerste leidingen voor een warmtenet gelegd. Bijna 100 jaar wordt 5,9% van de woningen in Nederland verwarmd door stadsverwarming.

Stadswarmte per gemeente

Koploper op het gebied van stadswarmte is het Noord-Hollandse Purmerend: hier wordt 70,3% van de woningen verwarmd via een warmtenet. Ook in Duiven (60,2%) en Almere (58,2%) is dit percentage opvallend hoog. 

Stadswarmte interessant voor dichtbebouwd gebied 

Bij de aanleg van warmtenetten ligt het accent op op dichtbebouwde stedelijke gebieden waar warmtenetten een efficiënte oplossing zijn, met relatief beperkt ruimtebeslag in de woningen en in de straat.  

Warmtenetten zijn lokale systemen, en maken daarom gebruik van lokale bronnen. Voor nieuwbouw bieden warmtenetten ook steeds vaker de optie om warmtelevering en koeling te combineren.  

Verwarmen met waterstof

Een cv-ketel op waterstof kan naast een warmtepomp en stadsverwarming ook een duurzaam alternatief zijn voor aardgas. Bij de verbranding van waterstof komt namelijk geen CO2 vrij. Ook kan de huidige infrastructuur, het aardgasnet, voor een groot deel blijven liggen.

Voor waterstof als warmtebron is echter meer onderzoek nodig. Daarnaast gebruikt een voor waterstof geschikte cv-ketel ongeveer vier keer zoveel energie als een vergelijkbaar huishouden met een warmtepomp zou gebruiken. 

Tevens wordt onderzocht of waterstof aardgas kan vervangen als brandstof in gascentrales, om zo CO2-vrij stroom en warmte te kunnen produceren. Vattenfall onderzoekt dit samen met TU Delft in de Eemshaven voor haar Magnum-centrale; technisch is dit haalbaar, het wachten is nu op grote volumes betaalbare, groene waterstof.

Duurzame oplossing: groen gas

Om de klimaatdoelen te halen, zullen we voor een deel van de woningen op zoek moeten naar alternatieven om deze duurzaam te verwarmen. Groen gas kan hierbij een oplossing bieden. Het gebruik van groen gas beperkt namelijk het vrijkomen van broeikasgassen. Deze energiebron vergt tot nu toe de minste aanpassing: het kan namelijk worden ingevoerd op het normale gasnet. 

Groen gas: hoe wordt het gemaakt?

Groen gas wordt geproduceerd uit verschillende grondstoffen, zoals:

• mest
• slib
• gft-afval
• gemaaid bermgras

Ruimte voor verbetering

Op basis van de laatste cijfers zouden we jaarlijks in totaal bijna 90.000.000 m³ groen gas kunnen opwekken met al het ingezamelde gft-afval van Nederlandse huishoudens. Dit is bijna gelijk aan de jaarlijkse gasconsumptie van Haarlem. Er is echter nog veel meer ruimte voor verbetering: op dit moment wordt volgens Milieu Centraal ‘slechts’ 62% van al het groente-, fruit- en tuinafval ingezameld. 

Over het onderzoek

Vattenfall heeft dit onderzoek uitgevoerd om vast te stellen hoeveel woningen er momenteel duurzaam worden verwarmd. Hierbij zijn verschillende bronnen geraadpleegd. Zo is het aantal warmtepompen per gemeente bepaald op basis van data van de RVO. De meest recente data over het aantal warmtepompen per gemeente, het aantal (koop)woningen, en het aandeel woningen dat verwarmd wordt door middel van een warmtenet is afkomstig van het CBS.